El lenguaje de esta pieza teatral es es algo soez, donde parte de la
gracia está en el mal hablar de sus personajes. Lo ponemos aquí para
ejemplificar el uso del yopará paraguayo. Por esto mismo, no brindamos su
traducción, para no destruir el sentido y la gracia originales de la obra.
Las palabras que deben leerse como en español (acentuación y sonido
de las letras) están en negro, y las que deben leerse como guaraní en rojo
oscuro. Usamos la cursiva para denotar una palabra mal pronunciada, mal
construida, o un hispanismo innecesario.
Esta notación (distinción de colores y uso de cursiva) es mera y
exclusivamente para fines didácticos. Por favor, que no se piense que
pretendemos corregir al gran Julio Correa.
Personajes:
Karaí Eulogio: De unos 60 años, canoso. Juan: De unos 25 años. Ramírez: Vendedor de quiniela, muy zalamero. Sotera: De unos 40 años. Jose'í: Niño de 6 ó 7 años, nombrado como Mitâ'i. Epifania: Jovencita, de unos 20 años. Ña Mercé: Vieja, de aire religioso. Panta: De aspecto siniestro, chofer sin trabajo. Ña Luisa: (no participa en este primer acto) De unos cuarenta años, viste modestamente y
no usa afeites.
Primer acto
Útiles de Escena: Una mesa en el centro de la escena.
Seis sillas. Una mesita chica con revistas y diarios. Una cómoda con un nicho
encima, con santos y dos candeleros, dos carpetitas para la cómoda; un mantel
para la mesa; una máquina de coser; un catre de lona; un
brasero de tres patas; Un baúl de madera y hierro; dos platos enlozados
hondos. Dos botellas para Ramírez; un catre de lona para Panta; un baúl
para Sotera; cubiertos, tenedor y
cuchillo, un pan, una servilleta; un puñal para Panta.
La acción se desarrolla en una pieza sobria. Algunas
sillas, una mesita y, en primer término, un sillón, una puerta foro y dos
laterales. En el costado, en la pared un nicho.
Al levantarse el telón, Karaí Eulogio, de unos sesenta años,
está sentado en el sillón, en actitud pensativa y triste.
Juan — (De unos veinticinco años, entrando por foro) Buen día,
mba'éichapa ne ko'êmi, Karai Eulogio?.
Eulogio — (Quejándose) Ápe ko che retyma, ojehýi...
(Mostrando) ha ko che jyva katu ñaimo'â ipukuvéva.
(Levantándose y poniéndose derecho con los brazos caídos) Ema'ê
porâmi, Juancito, nda'ipukuvéi vaichapa ko che jyva?.
Juan — (Observando con atención) Ojoja, ojojaite vaicha
niko... antojo mba'e nune.
Eulogio — Na'antóhoi,
ipukuvéko...
Juan — Ndahechakuáaiko che
aipo ipuku juavyha.
Eulogio — (Mostrando) Kóa
ko che jyva ipukumie.
Juan — (Reconviniendo, cariñoso)
Anína reñe'ê rei, mba'éicha piko péa...
Eulogio — Pe kahón pohyikuégui
ojepyso ko che jyva...
Juan — Ipohyimi va'ekue voi Ña Metéria...
Eulogio — (Suplicante) Anína anga reñe'ê vai hese,
omanóma niko anga.
Juan — Ani ndepochy, chéko ha'e gua'umínte.
Eulogio — Omano rire ahechakuaa... kuña guasu niko
ra'e pe che rembireko... Jajepokuaa niko katuetei ñane rembirekóre ipahávo,
hovatavyvéramo jepe. (Lloriqueando) Mba'e piko
che ajapóta hese'ÿ...
Juan — Anína rejahe'o, eñembopy'aguapýna Karai
Eulogio.
Eulogio — Che añoite.... che añoitére apyta... ni
che ao rendáko ndaikuaáiri... (Con amargura) Kuehe,
umi ou va'ekue chemoirûvo añoty rire Metéria, peteîteîme ohopa... apyta cheaño ko
ógape... Ha nde a§aite avei cherejáta. (Con pena)
Nda javy'ái Karai tujándie, tove taiko chaño.
Juan — Nde revy'ái neaño niko ere. Mba'égui piko
nerehenoukái ku ne sobrina, escrebína chupe tou
toñangareko nde rehe...
Eulogio — Arúvove ápe nomba'apovéima va'erâ,
oiko va'erâ che costaitépe che pytúrehe, ha
omonde va'erâ che media, che kamisa, che
carsonsillo ha hi'ariete ojejogua va'erâ
chupe diario ha cigarrillo ave... eguatána ehecha qué prepestiva... tove toiko, upeha rupi ndaikuaaséi mba'eve chugui kuéra.
(Subrayando con un gesto) Ndaikuaaséi mba'eve chugui
kuéra. (Atendiendo) Aipo ombotáva... ojejumimi
che andúvo, ku kuña rumby porâ che ykére oikóva irundy jeýma ou ápe...
viuda avei anga, ndaivaietéiko, ha pe oguatárô
otymyimba pe humby.
Juan — (Con picardía). Nde
gustá nunga piko, Karai Eulogio?
Eulogio — (Con fingida indignación) Anína ere chéve
umícha, che niko viudo, viudo
desconsolado, chamígo. Tekotevê niko
rehechakuaami upéa. (Cambiando de tono) Opytaite
chakâme ku peluquero dicurso
he'i va'ekue. Rrekolétape. (En tono oratorio) La pérdida inreparade de la
finada estinta (Asomando foro) e§uahe ápeo (A Juan)
oî kineléro.
Juan — Reha'âta pio kinéla, Karai Eulogio?.
Eulogio — Qué bárbaro, mba'éicha piko che aha'âta
kinéla, ko che rembireko omano ramoitéva... umía niko escándalo...
Ramírez — (Viste con pretención de elegancia. Entra por
el foro y saluda con afectada cortesía) Ambyasy che korasô
apytete guive ko ojehúva ndéve ha chéve ave.
Juan — Mba'ére aipórô ere “chéna ta'e ndéve upéa”
Karai Eulogio he'írô ipohyiha tembireko mano?
Ramírez — Ha tembireko ahéno pio ndikatúi ñambyasy.
Ambyasy pe ne rembireko, Karai Eulogio... ojasu'u pe che
korasô ko mba'e mbyasy. (Lloriqueando) Chéko ambyasyve
ndehegui pe Ña Metéria... Iformidáule
la señora, ambyasyve nde hegui.
Eulogio — (Con pena) Mba'e anga piko che aikuaáta...
(Para sí) Ha heta ajahe'o hese ha niko ra'e chembovaka resáva
ra'e oikóvo. (Furioso, a Ramírez) Tereho ko'águi ani
aru jepe che revolve ha rojapipa.
Ramírez — (Escribiendo en su talonario) 51 más 60 son
111. Ehuga al 111, kamba canilla
oúta (con un gesto rotundo) oúta, oúta
katuetei.
Juan — Pero chamígo, ko karai niko imba'e mbyasy hína...
ha'e piko nde reimo'â oî oha'â ha§uáicha kinéla hína?
Eulogio — Ajépa, mba'e pio oje'e va'erâ che rehe?...
Ramírez — (Convincente) Nde niko reha'âta
la finada rérape, in memoria
etérnam, ha hi'ári rejapoukáta peteî misa
en sufragio sufragado. (Entusiasmándose a medida que habla) Ha ha'e
opagáta la misarehe...
(Sacándose el sombrero con respeto) Al gran alquistesto del Universo ojeruréta osê ha§ua ñane número. (Señalando a Eulogio) Cantada,
cantada va'erâ la misa...
Juan — Ose'ÿrô pio mba'e rehe rejapoukáta?...
Ramírez — Ña Metéria ojeruréne al Todopoderoso
osê
ha§ua ñane número, ombojeroviámante va'erâ chupe el
Todopoderoso, ohechukámantene Ña Metériape la itodoporesidarrr.
(Exaltándose) Misa cantada, cantada, cantada... Ha'e
pe música to§uahe al trono, al trono de
los bienaventurados.
Eulogio — (Entusiasmándose) Emoi 200 peso
a la cabeza ónsere ha 100 peso 111 rehe... avei a la cabeza.
Ramírez — (Escribiendo) A los premio mboy
amoi?
Eulogio — Marâ rei piko ñaha'âse aipo a
lo premio
ko oútava a la cabeza katuetei hína. Taha taru la
plata. (Sale izquierda)
Juan — (Mirando a Ramírez de pies a cabeza) Ne
rova'atâite niko, renohe kuaaite niko nde rapichágui iplatami.
Ramírez — (Con aplomo) Etrosá che ajúra, ejapi
chéve 5 sopapo ha eñohe che rehe media
lata ñandy aku ou'ÿrô el 111 a la cabeza.
(Preparando el talonario) Mboýpa reha'âta?
Juan — (Dudando) Ndou va'erâi niko... Ou arâ vaicha
ndéve añete...?
Ramírez — (Confirmando rotundo) Ou'ÿrô anive che
saludá ha roautorisa suficientemente chenupâ
ha§ua.
Juan — (Pasando unos monedas) Kóina... emoi 5 111
rehe. Ndéiko rehuga avei?
Eulogio — Kuehe niko Rrekolétape areko peteî
pálpite neporâva, pe kahô romboguejy kuévo
overa ko che rova mbytére pe Rapetti auto camión número...
Er demoño che tantea... che akâme areko péa.
Ramírez — Mba'e número piko?
Eulogio — (Apenado) Nachemandu'ái, ohoite che akâgui.
Ramírez — (Levantándose) Taha taikuaa ñandéve Rapetti
auto número... (Inicia el mutis y se vuelve) Reha'âta niko...
Juan — Taha chave. (Se despide y sale).
Ramírez — (Saliendo) Taha ha taju...
Eulogio — (Mirando la boleta) Osêta voi niko kóa...
Mba'éicharôpa nosêichéne. Osê mante arâ kóa...
Ramírez — (Por foro) Peteî morena niko péina oporandu nde rehe...
Eulogio — (Picaresco) A la pinta chamígo...
Ouséko chendie...
Ramírez — Ha mba'égui piko ndererúi, ho'o
porâiterei niko...
Eulogio — Ndaikatúiko... Oñeñe'ê vaietereíta
niko che rehe...
Ramírez — Ha mba'ére anga piko oñe'ê vaíta
nde rehe avave...
Eulogio — Cheviudo ramoite
niko...
Ramírez — Nde pio repenáta gente ñe'ê rehe... Nandetujaitéi gueteri niko chamígo
rejereclará ha§ua juera de combate.
Eulogio — (Entusiasmado) Eru chéve aipóva... to vale
ovaléva...
Ramírez — (Saliendo) Taha mandi katu taru. (Volviéndose,
desde la puerta) Ñanderesarái niko pe kuñataîgui. (Desaparece).
Eulogio — (Alcanzándolo con la voz) Ere chupe toike.
(Mirando la boleta) A la pinta, kóa niko osêta katuetei
hína... (Por el foro entra Ña Sotera; tiene unos cuarenta años y está muy
pintarrajeada; camina contoneándose).
Sotera — Aju jeýma katu aína, Karai Ulogio.
Eulogio — Ha iporâ niko upéicha... tove tereju
manterei...
Sotera — (Aspaventosa). Mbyry'aietépa... Jesú
che Dió...
Eulogio — Nambyry'aietéi niko... Nde jepe niko reñandu va'erâ,
ndekyra niko.
Sotera — Mba'e chekyráta piko... (Acercándose a
Eulogio) Epokomína ápe tereha'â mba'eichapa che piru.
(Tomando la mano de Eulogio y llevándosela a la cadera) Kóa
ko'ápe che apu'aiteve va'ekue...
Eulogio — (Todo confundido) Ijapu'a paite. (Se va
a desvanecer)
Sotera — (Soplándole con las manos) Jesús, Jesús,
mba'e pio ojehu ndéve Karai Eulogio?.
Sotera — (Aspaventosa) Posible nde karai, nde py'a
pio reikóvo péicha ndeño. Ajútamante añatende nde rehe...
Probecito Don
Eulogio, tan güeno que é... ñaimo'â añemomarandúva
ha aju... tajapóna ndéve peteî pohamína mba'e.
Eulogio — Tovéna... akueráma niko.
Sotera — Che ndorohejaichéne péicha; ha hi'ári
vecino porâ, karai guasu... No se puede, che korasô nopremitíri roheja péicha
reiko ndeaño ha hi'ári ne rembireko che rayhu porâite va'ekue. Ko kuñakarai
guasuete porâite marangatuete ména pio che apremitíta oiko péicha... qué eperanza
apremitíta ha§ua, marâ pio
aipórô che avale, para qué son los amigo entonce?
Ajúta nendie don Eulogio añangarekóvo nde rehe.
Eulogio — Che niko aipota va'erâ mo'â reju, peteî
mba'énte niko oî.
Sotera — Ani retî che hegui, chéko kuñaite
hína...
Eulogio — Ahecha, ha añandupáma ave kuri...
Sotera — (Exageración) Probecito don Eulogio, la marido
de mi amiga íntima, la esposo querido de Ña Meteria, cómo te vas a quedare
ansí neñomi peteî ko'ápe.
Eulogio — (Indeciso) Estee... ko... che niko,
che niko...
Sotera — Ani retî Don Eulogio, eñe'ê chéve, eréva oñeñotýma... yo e mujer
purdente Karai Eulogio.
Eulogio — Pe karai'y... niko ipochy va'erâ
rejúro ápe.
Sotera — Upéva ndikatúi he'ívo mba'eve...
ome'e'ÿva diariorâ nomandái che rógape...
nomandái che rehe... che ajapo ajaposéva che jehegui, ndaha'éi avave
peón ha ndaha'éi avave servienta,
che ména omano guie che aiko
che jehegui, cigarro poguasúicha.
Eulogio — Voietereí niko, ne'îra niko ni novena
opa.
Sotera — Ha piko che nañembo'e kuaái mba'e... heta
ñembo'e porâ aikuaa. Uje'i apáyvove, añesu che rupápe, ama'ê che
San Antóñore, ha añembo'e Ña Metéria salvación
rehe, dieciséis Parde
Nuestro, dieciséis Ave María gracia plena, ha ambojoapy peteî
Cree en Dio Párdepe.
Ha kuehe pyhare katu ñati'û opápeve añembo'e Ña Metéria rehe,
lasánima clamóre...
ku Ña Metéria ojahayhueteíva ména pio che ahejáta péicha ha'año oiko umi
jagua kuarupa kuéraicha... Qué eperanza, che korasô nopremitíri; ha
nopremitíri mo'âi voi.
Eulogio — (Todo confundido) Ha la gente, la gente.
Sotera — Che akumpríne che obrigación. (Inicia el mutis)
Eulogio — (Suplicante) Ñaha'aromína.
Sotera — (Volviéndose) Uuuuu, nahenduséi, nahenduséi.
(Saliendo) Probecito Don Eulogio, probecito anga ko karai.
Eulogio — (Dirigiéndose al nicho) Rehecha porâ niko
che Tupâsy ko oikóva, ndachéi niko aheka... Nde niko rehecha avei señor San
Perdo, ha nde avei che Santa Catalina...
(Juntando las manos) ivaírô Ñandejára
ypýpe ko oikóva, ko oikótava katuetei... pembohasa hi'ári, pe kuña kyra
ári peteî camión, peteî camión del Estado
ha tomano, tomanoite (Cambiando
de tono) térâ to lastimá'imi oho ha§uáicha Primeros Auxiliospe
ócho diami,
opapeve ko Metéria poriahu novena. (Un poco antes de terminar esta escena
entra por foro un chico de unos años y mira sorprendido a don Eulogio)
Eulogio — (Fijándose en el chico) Mba'e pio mitâ'i
he'iuka chéve nde sy?
Mitâ'i — (Hablando de un tirón) Güen día mba'éichajepa
neko'ê ha'e reipotárô ndaje che jokuáinte, ha mba'éjepa re'use reína.
Epifania — (Por foro; chica jovencita entrando) Güen día Don Eulogio.
Eulogio — (Amable) E§uahe, e§uahe eguapy.
Epifania — Uje'ímako aju ambota pe okê ha nacherendúi,
ha ahendu reñe'ê, ha aike upémarô.
Eulogio — Reike, reikénte va'erâ eguapy. (Epifania
se sienta y Don Eulogio sale por lateral) Che ra'arô sapy'aite.
Mitâ'i — (Fijándose dentro del nicho) Mokôi tupasÿ
ha peteî santo hendyváva voi niko ra'e oguereko.
Epifania — (Levantándose y fijándose en el nicho) Nde
rovatavy katu. (Mostrando) Pe isái hovýva ko
Tupâsy la limpia hína, ha pe
ijykére oîva katu Santa Catalina, ha pe hendyváva San
Perdo, nde tovatavy.
Eulogio — (Por donde entró. Pasando una moneda al niño)
Tereho erúmo fóforomi pe esquínagui.
Mitâ'i — (Tomando la moneda) Fósforo a séisvapa.
Eulogio — Mba'éicha pio rerúta
fósforo a seis ko cinco ame'éva ndéve.
Mitâ'i — (Mirando la moneda en la palma de la mano) Nde, añete. (Saliendo)
Ndaiporiete güértomi chamígo.
(Sale corriendo)
Epifania — Iporâ porâ nde santo. (Ponderando)
Imposible iporâ pe nde tupâsy áva... ha pe rueda
oîva pe ne Santa Catalina
ykére niko overapa voi.
Eulogio — Imilagro katu.
Epifania — Âichagua santo porâ pio mba'éicha naimilagro mo'âi.
(Exagerando) kitu chîjára... ma'êmína pe
llave San
Perdo, ha'etéko umi escuelero cajita llave.
Eulogio — Ejerure chupe ne
menarâ... nemomenda va'erâ mitârusu porâre.
Epifania — Ndaipotái voi mitarusu... he'i voi mamá:
mitarusúgui mba'eve nerenohe va'erâi, ha hi'ári a§agua
lo mitârusu... karai, karaíremante remendáne, he'i voi mamita.
Epifania — (Mimosa) Ha mba'e katu piko. (Cambiando de
tono) He'ika niko ndéve mamá...
Eulogio — (Amabilísimo) Mba'épa oikotevê... nde sy peteî
kuñakaraiete hína.
Epifania — (Ruborosa) He'ika niko ndéve...
he'iuka niko ndéve...
Eulogio — Eñe'ê, ani retî chehegui.
Epifania — Ko... ko... nereime vaietéirôje aipota
reipurukámo chupe 200 pesomi.
Ha oimérô nde ao rejoheiukasévaje taraha,
he'i.
Eulogio — Ao ky'a ndarekói, ahora
la 200 areko. (Enfático)
Ha 300 ha 400 ha 1.000
ave areko... (Confidencial) ndachemboriahuietéko... mbohapy óga arkilámi ku acobrá la diemil peso ku oike katuetei chéve cada me.
Epifania — Omombe'u voi niko chéve mamá nderrikoitereiha.
Eulogio — Naime vaietéiko. (Pasándole 200 pesos)
Eraha
chupe... areko hetaikoe la plata... ha na'isâi voi ave
la che plata, a lo meno
peême §uara.
Epifania — (Admirada) Ehechamíntena mba'eichaitépa
pe gente ijapu.
Eulogio — Mba'e pio oje'e che rehe.
Epifania — Hatâve ita hûgui he'i niko.
Eulogio — Japúko umíva, (Pasándole otros dos billetes)
erahave mandi chupe kóa.
Epifania — (Tomando el dinero) Néi taraha chupe
la cuatrociento, á§a oipota'ÿro niko aru jeýne
ndéve Karai Eulogio.
Eulogio — Eraha, eraha katu.
Epifania — Néi taha. (Sale)
Eulogio — (Siguiéndole)
Aníke, aníke peikotevê rei, aníke. (Frente al nicho) Pe hecha niko, pe hecha porâ niko, ha'ekuérante niko che reka...
(Entusiasmándose) Metéria rruégo niko kóa,
oime va'erâ niko en conversaciónpe hína pe yvága rupi umi
santo milagroitándie... Ha Metéria neformidable
niko Metéria... Osê ha osê'ÿme
ajapukáta ndéve la misa porâ porâ.
Mitâ'i — (Por foro y pasándole la caja de fósforos)
Na'ápe lajóforo... Mba'épaje re'use
niko oporanduka ndéve mamita.
Eulogio — (Frotándose la mano) Manduvi hû, ere chupe
tacheapura manduvi hûme, upéa la oñeconveníva.
Mitâ'i — (Saliendo y volviéndose en seguida) Péina
peteî kuñakarai pe okême hína.
Eulogio — (Mirando al cielo) Mba'e tiko Metéria,
cheapuraiterei niko... (al nicho) Ere chupe toike...
(El niño sale corriendo) Tekotevêta tre cuatro
damajuana ogueru chéve la omopu'âva la nde epíritu...
ndaikatu mo'âvéima la espíritu cha'îreve aiko.
(Fijándose) E, nde pio Ña Mercé, eike, eikéna. (Ña Mercé es una vieja beatona, muy arrebujada en
su manto)
Ña Mercé — (Lloriqueando) Ambyasy, ambyasyetépa ko
ojehúva ndéve, neañoite anga niko repyta karai.
Eulogio — Hêe, cheño ha nacheñói
aveko, vecino porâ areko... ha'e ku kuñakarai,
ku Ña Sotéra he'iha katu niko ouse ko'ápe che moirûvo, oñangarekóvo che rehe.
Ña Mercé — (Alarmada) Ku viuda kyra piko, ku...
Eulogio — (Cortándole) Hêe, upéa, upeaite katu.
Ña Mercé — (Levantándose y poniéndose en jarra) Upéa
rerúrô niko nemondapa va'erâ.
Eulogio — Nahendúvai niko ché umícha ichugui.
Ña Mercé — Mondaha niko upéa, nde rerojapa
va'erâ niko.
Eulogio — Anichéne, anichéne.
Ña Mercé — Chéve piko eréta, ko Ña
Francisca
sái ojeheja va'ekue ombuapu'a ha omoinge ijao ryépe,
oñasaingo hágui cércore
ikâ ha§ua... ho'o vai vaíre ogueraha ha ompeñá Casa Rosada pe.
Eulogio — Ndaroviaichéne che upéa.
Ña Mercé — Che pio chejapúta ndéve. Ha rerúta pio añete ápe pe
tia?
Eulogio — Aruse nungáko. (Con picardía) Oime avei kootro medio ouse nungáva avei... mitakuña peteî, ha ndaivaietéiva.
Ña Mercé — Por Dio Karai Eulogio, ndéve niko noconveníri
umíva, nde niko reheka va'erâ peteî kuñakarai tyarô, pe ne rembireko amyrÿi
porte iñakâguapýva, ndetujáma niko.
Eulogio — Che áñope chetuja... che epíritupe
katu.... pe epíritu arekóva que epíritu ha'e,
la akâ morotî niko nda
ha'éi tujágui, mitâ pyahu oime avei iñakâ morotîmbáva.
Ña Mercé — Nde niko oñeconveni peteî kuña iñakâguapýva... ko cheichagua.
Eulogio — Nde niko rekuklepáma.
Ña Mercé — Nde ere upéa... che de arte
múndope... ha hi'ári ajesuheta va'erâ ndéve.
Eulogio — (Indignado) Mba'épio nde reimo'â, che añemongy'áta
nde rehe... Chéko kuimba'e ka'avo, chóko karai, karai decente viudo honrado
a§aite peve... ha Dio no guarde si Dio
quiere, mitakuña porâ térâ kuñatâi mitâme mante ambyekovia
va'erâ che rembireko ruego rupi porâ, ipekýva ha
mba'e hayvi chéve... ha añeprendéta §uaimi rehe. (Señalando la puerta)
Tereho, tereho, esê chéve águi, qué caradura che.
Ña Mercé — (Suplicante) Chemosê pio querido, chemosê pio nde rógagui.
Eulogio — (Furioso) Romosê, tereho, ani apyvoipa nde rehe.
(La empuja hacia la puerta)
Ña Mercé — (Saliendo toda llorosa) Repaga va'erâ
gueteri la che rehe rejapóva, epaga va'erâ gueteri, hatîái rei va'erâ
vaka rati ne akâ ári. (Sale)
Eulogio — (Palpándose la cabeza desesperado) Ipohýietereíva niko
upéa... Iñaña ha ipochy ko tia, eguatamína ehecha ko he'íva
chéve.
Mitâ'i — (Entrando con un plato, pan con una
servilleta que desata sobre la mesa) Ko bifemi jeko oguerahauka ndéve.
Eulogio — Ha la manduvimi pio ndererúi.
Mitâ'i — Pe kuñakarai... pe ore yke rehegua niko
he'í... ndovaléi ho'u Karai Eulogio manduvi, he'i.
Eulogio — (Enojado) Ha mamo pio ha'e oikuaáta, tereho
eru la manduvi, pe cheapura manduvípe, manduvi, manduvi, manterei pe'uka chéve
manduvi ha'éma kuri.
Mitâ'i — (Saliendo) Heterei ichupe la manduvi
che amigo.
(Eulogio arrima una silla a la mesa y se dispone a comer.
Por foro aparece Sotera con un baulcito sobre la cabeza)
Eulogio — (Mirándole extrañado) Mba'e pio rejapo
reína pe baúl ne akâ ári.
Sotera — (Entrando) Ha ajúma aína.
Eulogio — Mba'eupe pio reju.
Sotera — Ha'éma niko ndéve ndaheja mo'âi reiko péicha
ne año. (Baja el baúl) Che rogajárape ame'éma
illave.
Eulogio — (Contento) Mba'e pio oje'éta ñande rehe.
Sotera — Ani retî, napenái umi gente juru he'íva rehe.
Eulogio — (Desesperado) Na ñapena mo'âvéima mante
niko. (Aparece por foro Panta, sujeto mal encarado, chofer sin trabajo. Tiene
la barba crecida y debajo del sombrero de jokey le sale un mechón de pelos que
le cae sobre la frente, dándole un aspecto siniestro. Trae sobre el hombro un
catre de tijeras y un gran bulto bajo el brazo. Habla con voz imponente)
Sotera — Eike Pánta emboguejy. (A Eulogio) Kóa ko hína che compañero... (Amable) Roñangareko porâta nde rehe, Karai Ulóhio...
Panta — (Bajando sus bultos) Salúti Karai... Mba'épa
nde porte? (Se acerca al plato y se dispone a comer)
Eulogio — (Señalando a Panta) Kóa pio ou avei
opytávo ápe?
Sotera — Arúmante niko ani ha§ua umi gente...
Eulogio — (Con autoridad) Che napohenóiri, pehupi hupi
pende kachiváche ha tapehomi chéve ko'agui...
Panta — (Masticando el bocado) Mba'epio oñantoha hína
ndéve, Karai... Nde trato vaise pio reína orendie.
Eulogio — (Con energía). Ndaikuaaséi, tapeho ko'águi
ha'éma niko kuri...
Panta — (Con calma siniestra) Che ndaha'éi mitâ,
reikuaápa... ha hetáma añe'ê ndéve aína. (Echando la mano al cuchillo
que lleva en el cinto) Ropytapa ko'ápe, térâpa repyta
neño... rejepyso reína nde rete ápeo ha ne akangue katu amo tápia rehe ojeko,
haimbiti hína. (Hace ademán de sacar el cuchillo).
Eulogio — (Todo medroso) Pepyta katu pe chemoirûmi,
ndavy'aiete chaño. (Por foro aparece Ramírez con una botella bajo el
brazo).
Ramírez — (Levantando la botella, triunfante) Arúma
katu ndéve...
Eulogio — (Dando un suspiro de desolación) Ramírez,
Ramírez chamígo, naikotevêvéima á§a che pe ne
pohâ rehe.