Ñe'êjoapy herakuâva latîñe'ême

Frases célebres en latín

   Ápe nderetopa mo'âi ñe'êñembohasa karaiñe'ême, ani ha§uáicha omongañy ñe'ê'ypy kuérape.    Aquí no encontrarás las traducciones al español, para no interferir con las frases originales.
   Upeichavérô, ndorombojeroviaukái ñe'êñembohasa ha'etéva, ndaikatui háicha ko'âva jajapo, jaikuaáramo ko'â mokôi ñe'e (latî ha guarani) ndoguerekoiha tapiagua ypykue.    Aún así, no garantizamos la traducción exacta, ya que esto es imposible hacerlo, sabiendo que ambas lenguas (latín y guaraní) no tienen raíz común.
   Romoî avei komentário karaiñe'ême romyesakâ ha§ua, pytyvô ha§ua, ha ikatúva hápe oî myaskâmby ojoavýva.    Incluimos comentarios en español para aclarar la idea, como ayuda, y donde haya posible diferencia de interpretación.
 

Aequam memento rebus in arduis servae mentem
Nemandu'áke umi rejehecha vai hápe, nde akâguapy va'erâha
Horacio (Quinto Horacio Flaco, 65-8 aC). El autor manifiesta la conveniencia de mantener la calma ante los graves acontecimientos.

Alterius non sit qui suus esse potest
Aníkena nde, ambue mba'étei, ikatúrô nde nde jaratee
Paracelso (Theophrastus Bombastus von Hohenheim, 1493-1541). Verso de una fábula de Esopo, que fue lema de este famoso médico suizo.

Amantium irae amoris integratio est
Ojoayhúva rekovai tomboikove mborayhu
Terencio (Publius Terentius Afer, 190-159 aC). La relación amorosa se hace más duradera e intensa cuando debe superarar conflictos afectivos.

Amor ingenii neminem unquam divitem fecit
Arandúre mborayhu avavépe nombopirapire hetái
Petronio (Caius Petronius Arbiter, s. I). No se debe pretender al conocimiento sólo como camino a la riqueza.

Arcades ambo
Mokôivéva Arykaviagua
Virgilio (Publius Virgilius Maro, 70-19 aC). Cita para indicar similitud de aficiones, generalmente artísticas y poéticas, entre dos personas. Arcadia, antigua región del Peloponeso (Grecia), era utilizado como símbolo de país feliz.

Avaritia fidem, probitatem, caeteras artes subverit
Tekopotarei omomarâ tekojerovia, marangatu, ha ambue tekoporâ nguéra
Salustio (Caius Sallustius Crispus, 86-35 aC). A juicio de este historiador romano, la avaricia es uno de los defectos más excretables del hombre.

Ave Caesar, morituri te salutant
Maitei César, omanótava nemomaitei
Suetonio (Caius Suetonius Tranquillus, 69-126). Frase famosa que pronunciaban los gladiadores antes de la lucha a muerte, según este historiador latino.

Barbarus hic ego sum, quia non ingellegor ulli
Ápe che pytagua, avave nachekumbýi haguére
Ovidio (Publius Ovidius Naso, 43 aC - 17 dC). El poeta expresa su sentimiento de extrañamiento por la incomprensión sufrida en su propia tierra.

Beatus ille qui procul negotiis...
Hory upe mombyrýva chugui ñemumby...
Horacio (Quinto Horacio Flaco, 65-8 aC). Frase en la que se resume el ideal del Beatus ille (defensa de la vida recogida y sobria) y que se convirtió en un tópico muy utilizado por los poetas de la época.

Bona pars bene dicendi est acite mentiri
Tuicha ñe'ê porâ vore ha'e hína japu kuaa
Desiderio Erasmo de Rotterdam (1469-1536). A juicio de este monje humanista holandés, toda oratoria lleva consigo una buena dosis de farsa.

Caesarem vehis Caesarisque fortunam
Reraha reína Césarpe ha César mba'erepy
Julio César (Caius Iulius Caesar, 101-44 aC). Palabras al marinero que, atemorizado por la tempestad, no osaba ir mar adentro para llevarlo de Durazzo a Brindisi.

Cogito, ergo sum
Ajepy'amongeta, upéi aime
René Descartes (1596-1650). Esta frase, citada muchas veces, es el resultado de la filosofía cartesiana: el pensamiento como único camino a la verdad.

Da ubi consistam, et terram caelumque movebo
Peme'ê chéve jatykorâ, ha amongu'éta arapy
Arquímedes de Siracusa (287-212 aC). Frase con la que sintetizó las leyes de la palanca mecánica.

Dulces moriem reminiscetur Argos
Omano nguévo imandu'a porâ Argosre
Virgilio (Publius Virgilius Maro, 70-19 aC). Este verso describe el acerbo dolor de un joven guerrero que muere lejos de Argos, su patria.

Eppur, si muove
Opáichavo, oku'e
Galileo Galilei (1564-1642). La leyenda cuenta que Galileo lo dijo después de que abjurase de sus ideas de que la Tierra se movía y que no era el centro del universo, como mantenía la Iglesia Católica. Sin embargo, es altamente improbable que Galileo haya dicho tales palabras.

Eureka!
Ajuhúma!
Arquímedes de Siracusa (287-212 aC). Grande fue su alegría cuando descubrió el principio que lleva su nombre estando en un baño público, que corrió por las calles gritando esta palabra de origen griego... y la leyenda dice que olvidó vestirse antes.

Fas est et ab hoste doceri
Oî porâ jajetavy'o ñanerayhu'ÿvagui jepe
Evangelio de San Mateo (s. I). Da la idea de que lo importante es aprender, sin importar la fuente.

Fata viam invenient
Jarýi ojuhúta iporavi
Virgilio (Publius Virgilius Maro, 70-19 aC). No hay que entregarse a la desesperación aun cuando parezca que la fatalidad es inminente.

Feminis lugere honestum est; viris meminisse
Kuña nguérape §uarâ tasê iporâ; kuimba'e kuérape katu ñemomandu'a
Tácito (Publius Cornelius Tacitus, 55-120). Consideración sobre la diferente naturaleza del hombre y la mujer.

Fiat iustitia, pereat mundus
Toiko tekojoja, toñapymi jepe arapy
Fernando I (Emperador de Alemania, 1503-1564). Divisa de concisión latina y de sentido bíblico.

Hoc signo vinces
Ko pore reheve ndepu'akáta
Constantino I el Grande (280-337). Palabras que este emperador leyó en torno a una cruz que se le apareció milagrosamente en el año 312, antes de la batalla contra Majencio, su principal rival. Hizo poner esa cruz en las enseñas de sus legiones, y ganó esa batalla.

Hoc unum scio, me nihil scire
Peteî mba'énte aikuaa, ndaikuahaiha mba'eve
Sócrates (470-399 aC). Así respondió este filósofo griego cuando Diógenes le preguntó si era cierto que él era el hombre más sabio de toda Grecia.

Homo homini lupus
Ava ha'e jaguaru avápe §uarâ
Thomas Hobbes (1588-1679). Síntesis de su concepción de la naturaleza humana, maligna hacia sus semejantes, constituyendo la base del contrato social.

In civitate libera linguam mentemque liberas esse debent
Tetâ isâ'ÿvaitépe je'e ha jehai isâ'ÿ va'erâ
Suetonio (Caius Suetonius Tranquillus, 69-126). Frase en favor a la libertad.

In magnis et veluisse sat est
Mba'e tuichávape, jejapónte voi herakuâ
Propercio (Sextus Aurelius Propertius, 47-15 aC). Verso que indica que más vale el valor para acometer lo grande, que el mismo éxito.

In necessarlis unitas, in dubiis libertas, in omnibus charitas
Joaju tekotevême, sâ'ÿ ñemoherâme, poriahuvereko opávape
San Agustín (354-430). Esta frase es un canto a la libertad, al diálogo, a la convivencia y al repeto.

Instaurare omnia in Christo
Ñambopyahu opamba'e Kirítope
San Pío X (1835-1914). Con esta frase resumió el programa de su pontificado.

Iustitia omnium est domina et regina virtutum
Tekojoja ha'e opamba'e tekoporâ mburuvicha
Cicerón (Marcus Tulius Cicero, 106-43 aC). Con esto resalta la importancia de un comportamiento recto por encima de otras virtudes. 

Male parta male dilabuntur
Ñañemomba'éva tekovaípe, tatatîicha oparei
Cicerón (Marcus Tulius Cicero, 106-43 aC). Advertencia de lo poco que se aprovecha los bienes de procedencia ilegítima. 

Mens sana in corpore sano
Apy'â resâi tete resâime
Juvenal (Decimus Junius Juvenalis, 60-130). Importancia del deporte en la salud mental.

Multo autem ad rem magis pertinet, qualis tibi videaris quam allis
Tuvichave mba'e upe nde reimo'âva nde jehegui, ambue nguéra ohechávagui nde rehe
Séneca (Lucius Annaeus Seneca, 4 aC - 65 dC). Sentencia que antepone la autoestima a la opinión pública.

Natura abhorret vacuum
Oîvaguive oroyrôite nandípe
René Descartes (1596-1650). Es uno de los principios de la física de esa época.

Oculum pro oculo, et dentem pro dente
Tesa tesáre, ha tâi tâire
Hammurabi (Rey de Babilonia, 1728-1686 aC). Uno de los 282 artículos del Código de Hammurabi, escrito originalmente en lengua acadia, y luego conocida en la Ley Mosaica como la "Ley del Talión". Refiere a que el malechor debe sufrir el mismo mal que ha causado.

Omnem crede diem tibi supremum
Ejepy'amongeta vae'râ oimeraê áraha ikatu ha'e mano ára
Horacio (Quinto Horacio Flaco, 65-8 aC). Recomienda disfrutar el momento, vivir el presente.

Qualis artifex pereo
Tuvicha temiporâ apoha omano chendive
Suetonio (Caius Suetonius Tranquillus, 69-126). Últimas palabras de Nerón, cruel tirano de Roma.

Quem putas perisse, praemissus est
Upe reimo'âva omanoha, oñemotenondénte
Séneca (Lucius Annaeus Seneca, 4 aC - 65 dC). Reflexión moral acerca de la muerte.

Qui nescit dissimulare, nescit regnare
Upe noñembopy'akañy kuaáiva, ndosambyhy kuaái hetâ
Maquiavelo (Niccolo Machiavelli, 1469-1527). La simulación es, para Maquiavelo, uno de los rasgos fundamentales del perfil de un político.

Quis custodiet ipsos custodes?
Avápa oñangarekóta ñangarekohára kuérare
Juvenal (Decimus Junius Juvenalis, 60-130). Desde siempre, el hombre se preguntaba quién debe administrar la justicia suprema.

Satius es supervacua, scire quam nihil
Iporavê jaikuaa oimeraê mba'erei, mba'eve jaikuaágui
Séneca (Lucius Annaeus Seneca, 4 aC - 65 dC). Ponderación del conocimiento sin límites.

Vae victis!
Aiporiahuvereko ohasa asývape
Brenn el Galo (s. IV aC), personaje posiblemente legendario, ya que brenn significa "jefe" en lenguas celtas. Con esta frase supuestamente reclamó al enemigo vencido (Roma, hacia 390 aC) el pago de los gastos de la guerra.

Veni, vidi, vici
Aju, ahecha, chepu'aka
Julio César (Caius Iulius Caesar, 101-44 aC). Palabras pronunciadas al final de una batalla rápida en la que venció fácilmente.

Violenta nemo imperia continuit diu
Ñorairôme avave ndosambyhy are mo'âi
Séneca (Lucius Annaeus Seneca, 4 aC - 65 dC). Ningún régimen puede sustentarse por largo tiempo con el ejercicio de la violencia.

Vivire militare est
Tekovéko ñorairô hína
Séneca (Lucius Annaeus Seneca, 4 aC - 65 dC). La vida es cosiderada como un camino arduo.

Fuentes: Frases de [Oce1:775-790]; datos de autores de [H-C1] y [San1]
Traducido al guaraní por Manuel F. Fernández - © www.guaranirenda.com - 2002

Péva mboyvegua - Página anterior Péva riregua - Página siguiente

Inicio ] Historia ] Fonología ] Gramática ] Antología ] Dichos ] Fotografías ] Enlaces ] Autores ]