Karai Eulogio (ñemoha'anga pukarâ - ñavo mokôiha)

Don Eulogio (comedia - segundo acto)

Apohára: Julio Correa Autor: Julio Correa

Comedia original en tres actos

Advertencias de Guarani Renda:

  • El lenguaje de esta pieza teatral es es algo soez, donde parte de la gracia está en el mal hablar de sus personajes. Lo ponemos aquí para ejemplificar el uso del yopará paraguayo. Por esto mismo, no brindamos su traducción, para no destruir el sentido y la gracia originales de la obra.
  • Las palabras que deben leerse como en español (acentuación y sonido de las letras) están en negro, y las que deben leerse como guaraní en rojo oscuro. Usamos la cursiva para denotar una palabra mal pronunciada, mal construida, o un hispanismo innecesario.
  • Esta notación (distinción de colores y uso de cursiva) es mera y exclusivamente para fines didácticos. Por favor, que no se piense que pretendemos corregir al gran Julio Correa.

 

Segundo acto

Es la misma decoración del acto anterior. Al levantarse el telón, Eulogio está tomando mate junto a un braserito.

Sotera — (Entrando por lateral derecho del acto, toda emperifollada y llevando un canasto al brazo) Hetaitéma niko rekay'u... Ne reimo'âi piko nde ryepa pe ka'aitágui.

Eulogio — (Levantando lentamente la cabeza) Tove ta'u, marave ndoikói.

Sotera — (De mal modo) Re kay'u karaiete reína.

Eulogio Chéko karaí, ha karaícha akay'u va'erâ... Térâ pio che ni ko ytakúrima ndaikatui ha'u...

Sotera — (Fijándose hacia el lateral derecho) Cháke Pánta, ipirevai hína, ha upéicha jave ha'e nombopukutei voi oporokutu ha§ua.

Eulogio — (Intimidado) Che niko mba'eve nda'éi (Toma el brasero y lo saca por la puerta del foro).

Panta — (Entrando por derecha con un ojo en compota) Ne'íra pio rejerure ichupe?.

Sotera Nahániri. (Eulogio cruza la escena cabizbajo y entra por lateral derecho)

Panta — (Fijándose en Eulogio que en ese momento desaparece por izquierda) Güen día (enojado) che piko ake nde pohéi ajeve nereñe'êi che ári rehasávo.

Eulogio — (Desde adentro) Nacherendúinte, güen día ha'éma kuri.

Sotera — (Entrando tras Eulogio) So'o repyrâ pio nereme'e mo'âi?.

Panta — (Fijándose en el mitâ'i que entra por foro) Mba'e pio reikotevê mitâ'i.

Sotera — (Saliendo) Cincuentaite ko o me'ê chéve pe karai tuja rakate'ÿ. (Desesperada) Ha mba'e ajapóta ko cincuenta rehe, ko che turcope voi ame'ê va'erâ treinta. (Al mita'i) Mba'e jeýmaiko reipota ápe nde mitâ'i tavyron?

Mitâ'i Ajúnte niko Karai Ulóhio ao ky'a piáari.

Sotera — (Áspera) Ipirevai, oke hína... eju upéi. (Por foro aparece Ña Luisa. Tiene unos cuarenta años, viste modestamente y es bien parecida a una que no usa ningún afeite)

Panta — (Amable) Mba'éichapa Ña Luísa reikomi, e§uahéna.

Sotera — (Alegre) Nde, ko Ña Luisa niko oumi ra'e.

Panta — (Entrando por derecha) Evy'ákena, Ña Luisa.

Ña LuisaEpena'ÿ che rehe Karai Panta... (A Sotera) Aikotevêmi niko Karai Eulogio rehe. Arúko chupe iplatami oipuruka va'ekue chéve.

Sotera — (Disimulando su alegría) Aichijáranga don Ulóhio, ndokeietéko pyhare, imandu'a Ña Metéria amirÿire. Heta orembojahe'o... (Secándose un ojo y luego otro) Ore mante ku chupe §uarâ.

Ña LuisaHe'ê anga upéicha niku va'erâ hína.

SoteraMba'éma poko oiko ra'e che hegui peê'ÿre he'i voi.

Ña LuisaHe'ê che ama upéicha, upéichaite. He'ê (Cambiando de tono) Eremína chupe aruha aína iplata.

Sotera Namombayséi, ndokeiete ko pyhare el prove.

Ña Luisa Tajúna ko'êrô mba'e hendápe, aipóna niko neremombayséi.

SoteraHelikádo múndope, ni tû kuare ndahelikado véi chugui. Ore mante ku roiko heseve. Pe iplata jepe ku oheja rei rei pérupi ha ori roiko va'erâ rombyaty chupe.

Ña LuisaMba'égui piko name'êi ndéve kóa reme'êmi ha§ua ichupe. (Le pasa cuatro billetes de cien pesos)

(Panta ve esta escena, al asomarse; se frota alegre las manos y se escabulle)

Sotera — (Tomando el dinero con avidez) Néi, tame'êmi katu chupe. (Fijándose en el chico que la estaba observando) Tereho nde rógape mitâ'i, nde sy oikotevêmane nde rehe hína.

Mitâ'i — (Extrañado) Ha la ao?.

Sotera — (Amenazando) Néi eguata tereho ko'águi jahecha (A Ña Luisa) Ape ou guiéko péicha... Ko'á§a voi hetaikoe tembiapó oî che ári. (Furiosa) Nde mitâ'i oti'ÿ, nacherendúi pako ra'e.

Mitâ'i — (Saliendo) Mba'e piko péa.... che pio jagua mba'e.

Sotera — (Subiendo de punto su enojo) Ndaikuaáiko che mba'éichapa rupípa oúva maymáro ápe ndohovéi, ndaipóri pio hembiaporâ hóga kuérape.

Ña Luisa — (Toda vergonzosa) E'a ahátamako. (Saliendo) Memóriaitaite mante Karai Ulóhiope ha astimaitéha chupékena eremí ikatútaramo.

Panta — (Por donde entrara) Mboýpa o me'ê ndéve pe Ña Luísa.

Sotera — (Airada) Mba'evete nome'êi chéve, ndéiko ndetarova reína...

Panta Anína reñemosantorose, che áma... aikotevê...

Sotera — (Cortándole) Name'ê mo'âi ndéve mba'eve.

Panta Che sueño porâ, ahecha che képe peteî mitâkuña...

Sotera — (Enojada) Mitâkuña jeýmapa rehecha nde képe... Ha nerova'âtâ. Ha hi'ári reipota plata ave... Upe rehecháva opa nde képe aipóna to me'ê ndéve.

PantaPeteî kuña hû vaíko.

Sotera Ha nde pio repenáva hûrô térâ morotîrô. (Poníendose en jarras). Ndéve niko isái guive...

Panta Cherendumína, che áma ehendumína.

Sotera Ndaikuaásei mba'eve, ha'éma niko.

Panta Ahecha che képe ho'árô mitâkuña liga...

SoteraJepémo rehecha ho'aro iborcita. (Riendo irónica) Asoite pe a§agua kuña borsita rehe, cuarto máta rehe oî ko mypéicha... Mokôi pañuélogui niko asêma mbohapy borsita. (con desprecio) Ohecha ndaje iliga ho'âro.

Panta — (Suplicante) Ehendumína che... esperanza. Pe liga niko cero; (mostrando un círculo entre los índices y los pulgares) cero, rehechápa, cero...

Sotera Ha mba'e pio ere chéve upéape.

Panta — (Cariñoso) Nerentendéi piko che la reinami.

Sotera — (Calmada) Ndéko kele'épente...

Panta Che nga'u peteî tekove japu. (Enojado) Chéko rohayhu'ÿ rire ymáma aha mo'â Chákope peteî mayorndie amboguatávo auto.

Sotera — (Muerta del susto) Nda'éi niko che ndacherayhuiha. Mba'e pio la liga ha la cero he'ise?.

Panta Nerentendéi piko... Pe ligako he'ise cero ha pe mitâkuña argelmi ahecha va'ekue retyma katu el once... cero once a la cabeza. Oúta...

Sotera — (Como dudando) Oúnepa añete. (Pasando el billete). Kóina ha chereja.

Panta — (Saliendo por lateral derecho) Taha tamonde ku saco.

Eulogio — (Por izquierda) Ramírez pio ndoúi gueteri?

SoteraAnive reha'â la kinéla, Karai Ulóhio... la kinélako son juego lasgrón... nerenohêichéne, nde nandesuértei...

Eulogio — (Con pena) Ndachesuértei... Mamo piko ra'e peraha che máquina?

Sotera — (Con firmeza) Roñongatuka... ro'éma ñiko ndéve hetaiterei jey...

Eulogio Aikuaaségui niko aporandu... Mamo piko pe raha che rembireko maquinakuemi?.

Sotera — (Encarándose con Eulogio) Roñongatu... Ojapo vai nde rehe.

Eulogio Mba'e rehe anga piko ojapo vaíta che rehe.

Sotera Rema'ê máquina rehe ha nemandu'a nerembirekóre ha nde triste... nderevy'ai... che rohayhu ha Pánta ave, ha ore roipota revy'a. (Saliendo por el foro) Evy'ákena karaí Ulóhio, che aháta plázape. (Eulogio se sienta y está un momento en actitud de pensativa tristeza).

Panta — (Por derecha, palmeando la espalda de Eulogio) Mba'e pie rekarkulami Karai Ulóhio, karai niko hína nde...

Eulogio — (Mirando fijamente a Panta) Anivéna reha'â la billar, kuimba'e.

Panta Aha'â kuaa múndope.

Eulogio Chéve naikuéntai reha'â.

Panta Epara che pero'y ikuénta ha§ua ndéve.

Eulogio Ndachegustai re ha'â.

Panta Ndevýro nde karai tuja.

Eulogio Ndachevýroi... reganárô jepe che aperdé katuete.

Panta Nde pio ipahápe ne tarováma...

Eulogio — (Con pena) Pe billar reha'â hápeko remoapaimba pe che saco mi amigo...

Panta Añete ere... águi rire aipe'áta jepi. (Se sienta) Tuicha agolpeá che resa pe billar rehe.

EulogioRehechápa naikuentaiha la billar

Panta — (Jactancioso) Peteî tekove niko che reka hína pyhare ha sapy'ánte pénchahágui ndajejokovéi ha agua hi'ári. Ajopy chupe peteî tapu'a ve'ÿ. (Mostrando) Péicha ajayvýrô hi'ari ambota che resa pe billar rehe.

Eulogio — (Admirado) Mba'épe pio reinupa...

Panta Tereho primero auxiliope eporandu chupe... Oñe'evérônte ko oñe'e va'erâ upéa... sei, siete, ócho cotilla rupi ansumi ra'e chugui. Añandu porâ crack pe ikangue ipu ku'ipávo. Jaiko nga'u ñande oñondie... Sapy'a nga'u re ñemboargelse por ejemplo chendie térâ Sotérandie por ejemplo (Mostrando). Ha añemoî porâ péicha ndéve árupi peteî.

Eulogio — (Aterrado) Ani, anína.

Panta Ani rekyhyje, noronupa mo'âi... ahechukánte niko ndéve, karaí Ulogio.

Eulogio — (Todo tembloroso) Ani rehechauka... chéko chesevo'i chamígo...

Panta — (Autoritario) Cien, cienpa rereko pépe reína.

Eulogio — (Afligidísimo) Areko... kóina la cien...

Panta — (Tomando el dinero y palmoteando a Eulogio) Ha Karai Ulóhio, kuimba'éko nde... ndaipóri chíki che rovake he'i va'erâ ndéve... Ainupa va'erâ campanaicha hembe guýrupi iñe'e vaiva ndéve. (Saliendo) Chéko ne capanga, chéko ne capanga chamígo.

Eulogio — (Dirigíendose a su nicho) Marâ pio pe vale aipórô, mamo pio oime la pende rayo, umi mba'asyeta... pe parálisi infantil ha pe gieble pueperal piko ndaikatúi pe aprevechami ko arriéro rehe. (Mirando al cielo) Metéria, che señora, reiméva yvápe, emombe'umína chéve el Todopoderosope ko oje japóva che rehe. Pe arriéro ha pe kuña niko, Metéria...

Ramírez — (Entrando) Mba'e pio don Eulogio o§uahê ndéve.

Eulogio — (Desesperado) Amanóta, chepy'aropúta.

RamírezAnína rembyasy mba'eve. Areko peteî pálpito a la fija.

Eulogio — Otra cosa ko chéve chejukáta.

Ramírez Reperdé pio rulétape.

Eulogio Mba'e ruléta pio che aha'âva.

Ramírez Iporâ che pálpite. Ahecha che képe mbarakaja...

Eulogio — (Enojado) Ha chéve pio ou ni oho la mbarakaja rehecháva nde képe.

RamírezEha'arôna tamombe'u ndéve.

Eulogio — (Desesperado) Ndaikuaaséiko che umi mba'e, chéko che py'a ropútama, chejukátama ko umi mokôi, pe kuña ha ku kuimba'e bárbaro oikóva ko ógape.

Ramírez Ha la mbarakaja che képe ahecháva opo sapy'a.

Eulogio — (Impaciente) Ndaikuaaséi ha'éma niko ndéve.

Ramírez Ha opo la mbarakaja pe Pánta rováre ha oikarâimbaite.

Eulogio — (Interesado) Oikarâi pio añete rehecha.

RamírezOikarâimba, ha upéi katu opo pe kuña kyra ajúri.

Eulogio — (Entusiasmado) Ha oisu'upaite voi.

Ramírez — (Sentencioso) Moikôivéva pe ojukaite.

Eulogio — (Contentísimo) Ho'o... mbarakaja'i chamígo. (Con tristeza) Nde mante rehecha nde képe umi mba'e porâ.

Ramírez Iporâko hína kóa.

Eulogio Mba'e piko iporâta... Chéve ko mba'evéma ndaipóri iporâva.

Ramírezatendéna ... Mbarakaja siete vida.

Eulogio Ha piko mba'e chéve upéva?

Ramírez Ha reinterpretá va'erâ niko. Kóa sueño porfético.

Eulogio Mba'e pio ou ni oho chéve upéa.

Ramírez Mbarakaja siete vida, el siete arriéro, ha pe kuña mokôi, do, siete y do setenta y do.

EulogioNantendei, nantendei.

Ramírez — Siete ha'e do setenta y do a la cabeza, ndaikatúi rejavývo.

Mitâ'i — (Entrando) He'iukáko ndéve mama, Karai Eulogio, pohâmi reipotárôje ojapóta ndéve.

Eulogio Che niko ndacherasýi, che ra'y.

Mitâ'i Ku Ña Sotéra niko he'i chéve aipo nde rasyha uje'i ajúrô nde ao ojejohei va'erâ piári.

Eulogio Ijapu, che ndacherasýi. (Saliendo izquierda) Taha taru ndéve che ao ojohéi va'erâ chéve nde sy.

Ramírez Ha reho pio escuélape.

Mitâ'i Yma ndahavéi.

Ramírez Mba'eha pio che ra'y.

Mitâ'i Ipochy mama.

Ramírez Ndovaléi, ndovaléi ipochy... ere nde sýpe: chemondo escuélape ta lee kuaa chedeprovécho ha§ua ndéve ha che retâme. (Con aire doctoral) La itrución es la juente de la sabidurías y la sabidurías e la juente de la itrución.

Mitâ'iMarâ pio la ahase la escuélape la itruciónrâ. Á§a cuartelpe ajapóne la itrución. Umi a la deré ha media güel umía niko che aikuaa porâ.

Ramírez Ere nde sýpe tanemoingue ekuélape...

Mitâ'i Do pésoko cada día nunga ojerure oréve la ore maetra aipo caja ecolarpe §uarâ. Ha cinco peso'ÿre ndajarúi hína ñande libreta. Mboriahu ku la cinco ndoguereko meméi.

Eulogio — (Entrando y pasando un lio de ropas al mitâ'i) Kóina che ra'y.

Mitâ'iMamítako hasykatu ha ojoheiukáta Ña Luísa membypýke. (Eulogio separa unos calzoncillos y le entrega la ropa al Mitâ'i)

Mitâ'i — (Inicia el mutis y se vuelve) Havô repyrâpa ndaraha mo'âi. Térâpa ajerurénte Ña Sotérape. Ña Luísa niko ome'ê ichupe cuatrociento peso odebéva ndéve. Chupénte ajeruréta.

EulogioNéi che ra'y tereho... (Mitâ'i inicia mutis)

Ramírez — (Tomando el calzoncillo que dejara apartado don Eulogio) Kóana eme'e avei. (Se dirige hacia donde salió el Mitâ'i)

Eulogio — (Atajando a Ramírez de un brazo) Qué bárbaro che...

Ramírez Iky'a niko. Marâ piko rehejase kóa, Karai Eulogio.

Eulogio Ndovaléi, nerehendúi pio he'irô pe mitâ'i ojoheiukátaha ku mitâkuñáme, ku mitâkuña'i Ña Luísa membypýpe.

Ramírez Ha marâ pio oiko.

Eulogio — (Confidencial) Pe mitâkuñáko medio che chíka nunga hína. Ndaipotái la ojohéi la che calzoncillo... calzoncillo puku niko.

Ramírez Ha marâ pio oiko.

EulogioNerentendéi piko chamígo, calzoncillo puku niko, karai tuja calzoncillo niko... (Con misterio) Py'ÿieterei chemondýi pe arriéro, pe Pánta.

Ramírez — Y qué tiene que ver la témpora con la temporada (Eulogio habla al oído de Ramírez) Ha reñemondýiiiiimapa ra'e uje'i.

Eulogio Tuicha añemondýi.

Ramírez — (Entusiasmado) Suerte upéa.

Eulogio Mba'e suerte piko che aha'arôvéta ko'â gente oî jave ko che rógape. Che máquina jepe ogueraha hikuái... Hetámako okañy che hegui.

RamírezEdenunciána.

Eulogio Akyhyje ichugui, ipohýiko, oinupávajeko ojereraha katuetei primero auxiliope.

Ramírez Terehóna polisiápe.

Eulogio — Empleadojeko ha'e upépe.

Ramírez Ijapu, umíako oñembopolisia gua'únte. Chéma ha'e ndéve.

Eulogio Ndokyhyjéi voi mba'evégui.

Ramírez — (Golpeándose la frente) Ha Ramírez'i. Aikuaáma rejapo va'erâ, rejelibrá ha§ua ichugui.

Eulogio Ndaipóri ipu'aka va'erâ hese. Más de mil quiniento repy tataindýma amyendy che sánto kuérape, ha ndohóinte, ha ndoho mo'âi voínte. Ha ipu'akamíva umi che santo. Pe che tupasÿ aloméno ipu'aka. Naikotevêi voi cafiapirina rehe che rasýro. Ipu'aka.

RamírezOime ipu'akavéva.

EulogioNaimo'âi ipu'akave che santo kuéragui (mostrando) ávako santoite hína. Ha hi'ári oipytyvô chupe kuéra Metéria.

Ramírez Ipu'akave.

Eulogio Mba'e pio aipo ipu'akavéva. Mba'e sánto piko.

Ramírez Nasántoi pero ipu'akave sántogui.

Eulogio Máva pio aipo ipu'akaitéva.

Ramírez — Caballería, upépente tereho ejeheka.

Eulogio — (Desolado) Chamígo, upépeko oî mokôi Sargento iprimo.

Ramírez Tereho aviaciónpe aipórô.

Eulogio — (Desesperado) Upépeko avei hatâ oinupa, isobrino peteî omba'apo upépe, tallerpe. Marínore ñoite areko esperanza.

Ramírez Ho'o Marino pytu'a verá, rromána. Oipeju hatâ avei umíva.

Eulogio Ndoipeju hatâitéi. Ahora niko oipeju'imi gueteri. (Juan entra por foro).

Eulogio — (Amable) Juan, chamígo, e§uahe. Ymaitépa nderejuvéi ko'árupi.

Juan — (Después de saludar) Amba'apo Karai Eulogio, ha asê che mba'apo hágui ha aha va'erâ añentrená.

RamírezReha'â porâite niko kueheambue. Nde memete niko remoingue la gol.

Eulogio — (Entusiasmado) Ndéiko pelotéro aipórô.

JuanAha'â regularmíjeku. Pe domingo guié ahasa primérape.

RamírezOha'â porâ chamígo, ha'ete pe Aurélio. Nderehechái voi la upe gol omoingérô ipópe. Ha hatâikoe oinupa la omakaneasévape. Ha'ete voi la Aurélio.

EulogioOî porâ jevy aipórô la Olimpia.

JuanChe niko naha'âi Olimpiape.

Ramírez — Cerropeko ha'e oha'â.

Eulogio — Cerro ndoperdévai voi.

Juan — (Con falsa modestia) Oje'énteko.

RamírezMba'égui piko nogana mo'âi ko umi réfere kuéra okyhyjepáva pende hegui. Pendepohyi eterei peê Cerroygua.

JuanOje'énteko upéa.

EulogioOha'â porâ voi katu la Cerro.

Juan — (Serio) Che ndajúi ápe cheñe'êpohýi peéme ni aporohekávo, ha hi'ári Luí Laterza omanda'imi avei upépe.

Ramírez Anína ndepochy. Che niko ñañemongeta ha§uante ha'e.

Juan — (Más serio) Chéko ajúnte nderógape aporandúvo pe kuñataî ápe oikóva rehe.

Eulogio —(Alarmado) Ña Sotéra pio... ipohýi pe karai oikóva hendie. Oporonupâseterei. Ha hatâjeko oporonupâ.

Ramírez Oinupáva guie ndaje primero auxiliope mante va'erâ.

Juan Ava pio he'i peême umía. Ndovaléi marave ha hi'ári hesangy. Heta ainupa pyhare.

Eulogio Anichéne ichupe. Ndarovia va'erâi niko kuimba'e nde pohýiva ha ikyse porâ.

Juan — (Mostrando el cuchillo que trae envuelto en un papel) Kóina ápe la ikyse, ainupa, amohasê soro ha aipe'a ichugui.

Eulogio — (Asombrado) Añete piko ere. Chéko akyhyje aryryi ichugui... Oñemomba'ete voi ko che róga rehe. Ha pe kuñataî che mongyhyjeve. Michî añe'éta ha he'i chéve: ekirirî, ipirevai hína, ndejukaiténe. Ndaikatúi amosê ko'águi. Oñembosarái che rehe.

JuanMarâ piko reru nde rógape umichagua tekove.

Ramírez Upéa chave ha'e... Eulogio rembireko máquinakue jepe niko ogueraha... oñembosarái Eulogio rehe...

Eulogio Ojapóta mante niko ojaposéva... Che niko akyhyje chugui... ha'erô ichupe oho ha§ua niko chenupâtaha, ha oinupa va'ekue ha'ejeko angarillape mante ma ojeraraha... ipohýi ko...

Juan Nendiénte ko upéa péicha ... che hegui o kyhyje.

Eulogio — (Suplicante) Emosêmína chéve águi, che juka potámako.

JuanNde niko Eulogio nde rógagui re mosê va'erâpe remosê va'erâ.

RamírezIpohýi etereíko pe kuimba'e.

Eulogio Ha tuicha ikyse... Mba'e anga pio che ajapóta... opoko jepi niko pe ikysére ha he'i chéve cada ipirevai mantéko. Eguatána ehecha omoingérô che ryepýpe ha ombo jepoyvy che rye apytépe. (Temblando) Che moakânunduro'ypa aveíko, mba'e pio che ajapóta.

JuanChe amosêne águi reipotáro, jaguáicha amosêne reipotáro.

RamírezEmosêmína kuimba'e sinvergüenza... chéjeko chejéta noha'âséi voi chendie la kinéla, chejéta voi chendie la kinéla, chejétajeko che.

Eulogio Upéa jepe niko ndajapúi... pero emosêmína chéve ikatúrô. Che kuerái chugui.

Ramírez Ohóvove Juan ko'águi niko ou jeý va'erâ... ha ñenupâ ojapo va'erâ nde rehe.

Eulogio — (Cortándole) Epýtana chendie eiko. Nereikotevê mo'âi niko mba'eve rehe.

Ramírez Ha pe kuña, pe tia; pe Ña Sotéra niko oñangareko porâitereíta pende rehe.

EulogioNdaipotái ápe pe kuña, emosê avei. Che arúta Ña Luísa ha imembykuña'í oñangareko ha§ua ñande rehe.

Ramírez Ha karaí Eulogio, nde letradoko nde. (Eulogio, picaresco, le hace señas para que se calle)

JuanAmosêne ndéve reipota vove.

Eulogio Emosemína, reipotáva ejerure chéve remosê rire... (Escuchando) Aipóna opuka puku oúvo pe kuña, emosêmandi upéa raê.

Juan Ehejánte chéve.

Sotera — (Entrando, con cartera) Güen día.

JuanGüen día, nde rehe che aikotevê, mi reina.

Sotera Ndéve piko ku che compañero kuehe nde costilla mopemba va'ekue, ivaletépa la dotor primero auxilioygua.

Juan Ivale (Rie)

Sotera Ha revy'a repuka jeýma reína.

Juan Ahechukáta peême.

Sotera Ndipóri rehechuka va'erâ oréve, reise reclamáta... heitaiteve nenupâ va'erâ Pánta.

JuanPántako nonupâi avavépe, kuéve ahesa jokapa, ainupâ che ra'ýicha ha tereho águi.

Sotera — (Enojada) Ndéiko ogajára...

Juan Ko karai, ko óga jára na pende potavéi.

Eulogio Chekuerái pende hegui, ha reme'êta chéve pe plata ome'ê va'ekue ndéve chéve §uara Ña Luísa.

Ramírez Ha upéa Eulogio reha'âta al 72 a la cabeza.

Eulogio — (Con enojo) Jajehejamína nde hegui. (A Sotera) Mamo oime che plata.

Sotera Ndarekoiete che aipo plata.

Juan Aipo plata ome'e va'ekue ndéve Ña Luisa.

Eulogio Ku mitâ'i rovake ome'ê ndéve.

Sotera Ha nde pio rerovia mitâ'i ñe'ê.

Juan — (Enérgico) Eme'ê ha tereho.

Sotera —(Enojadísima) Ne pio óga jára che mosê ha§ua, térâ pio nemba'e mba'e.

Juan — (Avanzando hacia Sotera) Ahechaukáta ndéve mba'épa che. (Le arranca la cartera de la mano, la abre y le pasa unos billetes a don Eulogio). Ha águi rehónte va'erâ, ha pya'e ave... Térâpa ahenói una comisario?.

Eulogio —(Saliendo por lateral) Taha taru chupe ikachiváche.

Sotera — (Furiosa) Chéve ndikatúi peicha péichante añemosê.

Juan — (Con autoridad) Tereho Rramíre eremi chéve Karai Komisáriope tomboumi chéve peteî agente. (A Sotera) Ha pe máquina peraha va'ekue ave...

Sotera — (Apuradísima) Upéa niko roguerúta, roguerúta, marâiko komisário rehenoiukáta, aháta voi niko.

EulogioKóina ápe ehupi ko nde baúlmi ne akâ'ári, ha tereho... (Le pone el baúl sobre la cabeza. A Juan) Pe icatre eikemi eru chupe.

Juan — (Saliendo por lateral) Ymáma remombytu'u va'erâ ko'ávagui che renói rire.

Sotera — (Fijándose en Panta, que aparece por foro) Ñanemosêko Pánta.

Panta — (Avanzando con aire de matón) Mba'e pio nde karai tuja, oremosê mba'épa reína rojokapa ha§ua sopápope, térâpa ajopy ndéve cinco puñaladami, mba'e ere jahecha.

Sotera — (Recobrándose) Reikuaamíta nde karai tuja mba'éichapa reporotratá va'erâ. (Juan, bajando el catre, pone la mano sobre el hombro de Panta. Panta lo mira y queda tartamudeando.)

Juan — (Señalando el catre) Ehupi péa nde apére, ha pya'éke ave tereho.

Panta — (Ya con el catre sobre el hombro) Karai Eulogio, chamígo, ko che rohayhueteíva.

Eulogio —(Enérgico) Tereho katu he'íma ndéve.

Panta —(Saliendo) Ahátama voínte niko che, jaha Sotéra. (Salen)

Eulogio — (Entusiasmado) Repytáta ápe che ra'y chendie.

JuanNdikatúi, chéko amba'apo va'erâ.

Eulogio Natekotevêi remba'apo, eju ápe che róga kuéra arquilénte rehóne jepi recobrámi chéve... Che niko ndaipóri che gente ápe, che ra'ýrô reikóta, che ra'ýicha rohayhúta... nde pu'aka Juan, nde pu'aka. (Le estrecha la mano) ho mitâ'i cerro, (Mirando hacia el nicho) pende hegui jepe ipu'akave.

Elaborado por Julia E. Moreno - © www.guaranirenda.com - 2003

Péva mboyvegua - Página anterior Péva riregua - Página siguiente

Inicio ] Historia ] Fonología ] Gramática ] Antología ] Dichos ] Fotografías ] Enlaces ] Autores ]