Karai Eulogio (ñemoha'anga pukarâ - ñavo peteîha)

Don Eulogio (comedia - primer acto)

Apohára: Julio Correa Autor: Julio Correa

Comedia original en tres actos

Advertencias de Guarani Renda:

  • El lenguaje de esta pieza teatral es es algo soez, donde parte de la gracia está en el mal hablar de sus personajes. Lo ponemos aquí para ejemplificar el uso del yopará paraguayo. Por esto mismo, no brindamos su traducción, para no destruir el sentido y la gracia originales de la obra.
  • Las palabras que deben leerse como en español (acentuación y sonido de las letras) están en negro, y las que deben leerse como guaraní en rojo oscuro. Usamos la cursiva para denotar una palabra mal pronunciada, mal construida, o un hispanismo innecesario.
  • Esta notación (distinción de colores y uso de cursiva) es mera y exclusivamente para fines didácticos. Por favor, que no se piense que pretendemos corregir al gran Julio Correa.


Personajes:

Karaí Eulogio: De unos 60 años, canoso.
Juan: De unos 25 años.
Ramírez: Vendedor de quiniela, muy zalamero.
Sotera: De unos 40 años.
Jose'í: Niño de 6 ó 7 años, nombrado como Mitâ'i.
Epifania: Jovencita, de unos 20 años.
Ña Mercé: Vieja, de aire religioso.
Panta: De aspecto siniestro, chofer sin trabajo.
Ña Luisa: (no participa en este primer acto) De unos cuarenta años, viste modestamente y no usa afeites.

 

Primer acto

Útiles de Escena: Una mesa en el centro de la escena. Seis sillas. Una mesita chica con revistas y diarios. Una cómoda con un nicho encima, con santos y dos candeleros, dos carpetitas para la cómoda; un mantel para la mesa; una máquina de coser; un catre de lona; un brasero de tres patas; Un baúl de madera y hierro; dos platos enlozados hondos. Dos botellas para Ramírez; un catre de lona para Panta; un baúl para Sotera; cubiertos, tenedor y cuchillo, un pan, una servilleta; un puñal para Panta.

La acción se desarrolla en una pieza sobria. Algunas sillas, una mesita y, en primer término, un sillón, una puerta foro y dos laterales. En el costado, en la pared un nicho.

Al levantarse el telón, Karaí Eulogio, de unos sesenta años, está sentado en el sillón, en actitud pensativa y triste.

Juan — (De unos veinticinco años, entrando por foro) Buen día, mba'éichapa ne ko'êmi, Karai Eulogio?.

Eulogio — (Quejándose) Ápe ko che retyma, ojehýi... (Mostrando) ha ko che jyva katu ñaimo'â ipukuvéva. (Levantándose y poniéndose derecho con los brazos caídos) Ema'ê porâmi, Juancito, nda'ipukuvéi vaichapa ko che jyva?.

Juan — (Observando con atención) Ojoja, ojojaite vaicha niko... antojo mba'e nune.

Eulogio Na'antóhoi, ipukuvéko...

Juan Ndahechakuáaiko che aipo ipuku juavyha.

Eulogio — (Mostrando) Kóa ko che jyva ipukumie.

Juan — (Reconviniendo, cariñoso) Anína reñe'ê rei, mba'éicha piko péa...

Eulogio Pe kahón pohyikuégui ojepyso ko che jyva...

JuanIpohyimi va'ekue voi Ña Metéria...

Eulogio — (Suplicante) Anína anga reñe'ê vai hese, omanóma niko anga.

Juan Ani ndepochy, chéko ha'e gua'umínte.

Eulogio Omano rire ahechakuaa... kuña guasu niko ra'e pe che rembireko... Jajepokuaa niko katuetei ñane rembirekóre ipahávo, hovatavyvéramo jepe. (Lloriqueando) Mba'e piko che ajapóta hese'ÿ...

Juan Anína rejahe'o, eñembopy'aguapýna Karai Eulogio.

Eulogio Che añoite.... che añoitére apyta... ni che ao rendáko ndaikuaáiri... (Con amargura) Kuehe, umi ou va'ekue chemoirûvo añoty rire Metéria, peteîteîme ohopa... apyta cheaño ko ógape... Ha nde a§aite avei cherejáta. (Con pena) Nda javy'ái Karai tujándie, tove taiko chaño.

Juan Nde revy'ái neaño niko ere. Mba'égui piko nerehenoukái ku ne sobrina, escrebína chupe tou toñangareko nde rehe...

Eulogio — (Con desaliento) Mba'e piko oñangarekóta, upéa niko iménante chupe §uara gente... kuimba'e haragán...

Juan Che niko aikuaa omba'apoha hikóni.

Eulogio Arúvove ápe nomba'apovéima va'erâ, oiko va'erâ che costaitépe che pytúrehe, ha omonde va'erâ che media, che kamisa, che carsonsillo ha hi'ariete ojejogua va'erâ chupe diario ha cigarrillo ave... eguatána ehecha qué prepestiva... tove toiko, upeha rupi ndaikuaaséi mba'eve chugui kuéra. (Subrayando con un gesto) Ndaikuaaséi mba'eve chugui kuéra. (Atendiendo) Aipo ombotáva... ojejumimi che andúvo, ku kuña rumby porâ che ykére oikóva irundy jeýma ou ápe... viuda avei anga, ndaivaietéiko, ha pe oguatárô otymyimba pe humby.

Juan — (Con picardía). Nde gustá nunga piko, Karai Eulogio?

Eulogio — (Con fingida indignación) Anína ere chéve umícha, che niko viudo, viudo desconsolado, chamígo. Tekotevê niko rehechakuaami upéa. (Cambiando de tono) Opytaite chakâme ku peluquero dicurso he'i va'ekue. Rrekolétape. (En tono oratorio) La pérdida inreparade de la finada estinta (Asomando foro) e§uahe ápeo (A Juan) kineléro.

JuanReha'âta pio kinéla, Karai Eulogio?.

Eulogio — Qué bárbaro, mba'éicha piko che aha'âta kinéla, ko che rembireko omano ramoitéva... umía niko escándalo...

Ramírez — (Viste con pretención de elegancia. Entra por el foro y saluda con afectada cortesía) Ambyasy che korasô apytete guive ko ojehúva ndéve ha chéve ave.

(Juan lo mira como extrañado)

Eulogio Omano piko avei ne rembireko?.

Ramírez Nahániri, nomanói...

Juan Mba'e piko aipórô ojehu ndéve, Karai?.

Eulogio — (Con tristeza). Ndaipóri ñande jopy rasyve va'erâ tembireko manógui.

Ramírez Upéana che ta'e ndéve, Karai Eulogio.

Eulogio Omanóma pio avei ne rembireko?.

Ramírez Nahániri, che niko namendái gueteri...

Juan Mba'ére aipórô ere “chéna ta'e ndéve upéa” Karai Eulogio he'írô ipohyiha tembireko mano?

Ramírez Ha tembireko ahéno pio ndikatúi ñambyasy. Ambyasy pe ne rembireko, Karai Eulogio... ojasu'u pe che korasô ko mba'e mbyasy. (Lloriqueando) Chéko ambyasyve ndehegui pe Ña Metéria... Iformidáule la señora, ambyasyve nde hegui.

EulogioNdikatúi rembyasyve chehegui.

Ramírez Ndéko mba'eve ndereikuaái, Karai Eulogio.

Eulogio — (Con pena) Mba'e anga piko che aikuaáta... (Para sí) Ha heta ajahe'o hese ha niko ra'e chembovaka resáva ra'e oikóvo. (Furioso, a Ramírez) Tereho ko'águi ani aru jepe che revolve ha rojapipa.

Ramírez — (Todo asustado) Mba'e pio, mba'e pio, Karai Eulogio...

Eulogio — (Señalando la puerta) Tereho, che rembireko ha nde pechembohova ky'a ra'e peikóvo...

Ramírez — (Afligidísimo) Aníma che hegui reha'arô umía, chéko vegetariano ymaitereíguima...

Juan Ñane modesconfiá ha§uáicha niko... Ndéko ndereikuaái mba'eve ere niko Karai Eulogio pe.

RamírezIsípy, ha'e niko ndoikuaái hembireko che cliente ha.

Eulogio — (Dando un suspiro de alivio) Aipórô pio oha'â avei la kinéla pe che señorá?

RamírezNuéve mése ócho dia osêgui el 43 a la cabeza ha el 243 a la cabeza avei.

Juan Ha piko ni un tiromi noguenohêi?

Ramírez — (Aspaventoso) Avei ojasertárire, he'ongue vaíma opyta va'erâ mo'â Toja.

Eulogio — (Con desesperación) Kinélape niko che'upáva ra'e hikóni...

JuanIdespintada anga la finada.

Ramírez Ijéta múndope.

Eulogio Mboy gua'u piko ohugámi?

Ramírez — 100 a la cabeza al 43 ha 50 peso al 243 a la cabeza avei... (Con pena) Ha máro ndoúi... Idespintada anga...

Eulogio Che niko la chedespintadova, che niko la aperdéva... Ajeve niko manterei he'ími chéve opa mba'e hepyha cheapurá so'o josopy y reípe.

Ramírez — (Recapacitando) Re ganasépa plataita? Reganasépa maymárô plata operdé va'ekue ne rembireko amyrÿi? Reipotápa Toja ome'emba jey pe ne rembireko operde va'ekue?...

Juan — (Cortándole) Aníma nde výro Ramírez, Toja vosápe ho'áva niko oîma guaikuru canilla kuápe.

Ramírez — (Con misterio) Che ra'arômína ta'e peême.

Eulogio — (Interesándose) Mba'éichata upéva...

Ramírez — (Dándose importancia) Mboy áño onase haguépepa omano ne rembireko? Upéa tekotevê reikuaa... emombe'umi chéve, Karai Eulogio.

Eulogio — 50 áñope omano.

Ramírez — (Con autoridad) Ha nde mboy áño rereko?

Eulogio Amboty ramoite 61 aína.

Ramírez — (Escribiendo en su talonario) 51 más 60 son 111. Ehuga al 111, kamba canilla oúta (con un gesto rotundo) oúta, oúta katuetei.

Juan — Pero chamígo, ko karai niko imba'e mbyasy hína... ha'e piko nde reimo'â oî oha'â ha§uáicha kinéla hína?

Eulogio Ajépa, mba'e pio oje'e va'erâ che rehe?...

Ramírez — (Convincente) Nde niko reha'âta la finada rérape, in memoria etérnam, ha hi'ári rejapoukáta peteî misa en sufragio sufragado. (Entusiasmándose a medida que habla) Ha ha'e opagáta la misa rehe... (Sacándose el sombrero con respeto) Al gran alquistesto del Universo ojeruréta osê ha§ua ñane número. (Señalando a Eulogio) Cantada, cantada va'erâ la misa...

JuanOse'ÿrô pio mba'e rehe rejapoukáta?...

Ramírez Ña Metéria ojeruréne al Todopoderoso osê ha§ua ñane número, ombojeroviámante va'erâ chupe el Todopoderoso, ohechukámantene Ña Metériape la itodoporesidarrr. (Exaltándose) Misa cantada, cantada, cantada... Ha'e pe música to§uahe al trono, al trono de los bienaventurados.

Eulogio — (Entusiasmándose) Emoi 200 peso a la cabeza ónsere ha 100 peso 111 rehe... avei a la cabeza.

Ramírez — (Escribiendo) A los premio mboy amoi?

EulogioMarâ rei piko ñaha'âse aipo a lo premio ko oútava a la cabeza katuetei hína. Taha taru la plata. (Sale izquierda)

Juan — (Mirando a Ramírez de pies a cabeza) Ne rova'atâite niko, renohe kuaaite niko nde rapichágui iplatami.

Ramírez — (Con aplomo) Etrosá che ajúra, ejapi chéve 5 sopapo ha eñohe che rehe media lata ñandy aku ou'ÿrô el 111 a la cabeza. (Preparando el talonario) Mboýpa reha'âta?

Juan — (Dudando) Ndou va'erâi niko... Ou arâ vaicha ndéve añete...?

Ramírez — (Confirmando rotundo) Ou'ÿrô anive che saludá ha roautorisa suficientemente chenupâ ha§ua.

Juan — (Pasando unos monedas) Kóina... emoi 5 111 rehe. Ndéiko rehuga avei?

Ramírez — (Fingiendo enojo) Ahuga, mba'égui ndahuga mo'âi... che piko výro mba'e ahuga'ÿ ha§ua?

Eulogio — (Entrando) Rejapóma pio la boleta? (Le pasa el dinero)

Ramírez — (Tomando el dinero) Cien ha dociento niko...

Eulogio Amombe'use niko ndéve peteî mba'e Ramírez...

Ramírez — (Intrigado) Mba'e, mba'e piko Karai Eulogio?

Eulogio Kuehe niko Rrekolétape areko peteî pálpite neporâva, pe kahô romboguejy kuévo overa ko che rova mbytére pe Rapetti auto camión número... Er demoño che tantea... che akâme areko péa.

Ramírez Mba'e número piko?

Eulogio — (Apenado) Nachemandu'ái, ohoite che akâgui.

Ramírez — (Levantándose) Taha taikuaa ñandéve Rapetti auto número... (Inicia el mutis y se vuelve) Reha'âta niko...

Juan Taha chave. (Se despide y sale).

Ramírez — (Saliendo) Taha ha taju...

Eulogio — (Mirando la boleta) Osêta voi niko kóa... Mba'éicharôpa nosêichéne. Osê mante arâ kóa...

Ramírez — (Por foro) Peteî morena niko péina oporandu nde rehe...

Eulogio — (Picaresco) A la pinta chamígo... Ouséko chendie...

Ramírez Ha mba'égui piko ndererúi, ho'o porâiterei niko...

Eulogio Ndaikatúiko... Oñeñe'ê vaietereíta niko che rehe...

Ramírez Ha mba'ére anga piko oñe'ê vaíta nde rehe avave...

Eulogio Cheviudo ramoite niko...

Ramírez Nde pio repenáta gente ñe'ê rehe... Nandetujaitéi gueteri niko chamígo rejereclará ha§ua juera de combate.

Eulogio — (Suspirando) Ikangýma che epíritu...

Ramírez Umía niko... hesa'ikue hína, Karai Eulogio.

EulogioAñámona, hesa'i pe epíritu.

Ramírez Che areko peteî pohâ omopu'âva epíritu.

Eulogio — (Entusiasmado) Eru chéve aipóva... to vale ovaléva...

Ramírez — (Saliendo) Taha mandi katu taru. (Volviéndose, desde la puerta) Ñanderesarái niko pe kuñataîgui. (Desaparece).

Eulogio — (Alcanzándolo con la voz) Ere chupe toike. (Mirando la boleta) A la pinta, kóa niko osêta katuetei hína... (Por el foro entra Ña Sotera; tiene unos cuarenta años y está muy pintarrajeada; camina contoneándose).

Sotera Aju jeýma katu aína, Karai Ulogio.

Eulogio Ha iporâ niko upéicha... tove tereju manterei...

Sotera — (Aspaventosa). Mbyry'aietépa... Jesú che Dió...

Eulogio Nambyry'aietéi niko... Nde jepe niko reñandu va'erâ, ndekyra niko.

Sotera Mba'e chekyráta piko... (Acercándose a Eulogio) Epokomína ápe tereha'â mba'eichapa che piru. (Tomando la mano de Eulogio y llevándosela a la cadera) Kóa ko'ápe che apu'aiteve va'ekue...

Eulogio — (Todo confundido) Ijapu'a paite. (Se va a desvanecer)

Sotera — (Soplándole con las manos) Jesús, Jesús, mba'e pio ojehu ndéve Karai Eulogio?.

Eulogio — (Recobrándose) Opa jeýma, peteî pytu ho'a che rehe... aime porâ jeýma, mba'evéma nañanduvéi.

Sotera — (Aspaventosa) Posible nde karai, nde py'a pio reikóvo péicha ndeño. Ajútamante añatende nde rehe... Probecito Don Eulogio, tan güeno que é... ñaimo'â añemomarandúva ha aju... tajapóna ndéve peteî pohamína mba'e.

Eulogio Tovéna... akueráma niko.

Sotera Che ndorohejaichéne péicha; ha hi'ári vecino porâ, karai guasu... No se puede, che korasô nopremitíri roheja péicha reiko ndeaño ha hi'ári ne rembireko che rayhu porâite va'ekue. Ko kuñakarai guasuete porâite marangatuete ména pio che apremitíta oiko péicha... qué eperanza apremitíta ha§ua, marâ pio aipórô che avale, para qué son los amigo entonce? Ajúta nendie don Eulogio añangarekóvo nde rehe.

Eulogio Che niko aipota va'erâ mo'â reju, peteî mba'énte niko oî.

Sotera Ani retî che hegui, chéko kuñaite hína...

Eulogio Ahecha, ha añandupáma ave kuri...

Sotera — (Exageración) Probecito don Eulogio, la marido de mi amiga íntima, la esposo querido de Ña Meteria, cómo te vas a quedare ansí neñomi peteî ko'ápe.

Eulogio — (Indeciso) Estee... ko... che niko, che niko...

Sotera Ani retî Don Eulogio, eñe'ê chéve, eréva oñeñotýma... yo e mujer purdente Karai Eulogio.

Eulogio Pe karai'y... niko ipochy va'erâ rejúro ápe.

Sotera Upéva ndikatúi he'ívo mba'eve... ome'e'ÿva diariorâ nomandái che rógape... nomandái che rehe... che ajapo ajaposéva che jehegui, ndaha'éi avave peón ha ndaha'éi avave servienta, che ména omano guie che aiko che jehegui, cigarro poguasúicha.

Eulogio Voietereí niko, ne'îra niko ni novena opa.

Sotera Ha piko che nañembo'e kuaái mba'e... heta ñembo'e porâ aikuaa. Uje'i apáyvove, añesu che rupápe, ama'ê che San Antóñore, ha añembo'e Ña Metéria salvación rehe, dieciséis Parde Nuestro, dieciséis Ave María gracia plena, ha ambojoapy peteî Cree en Dio Párdepe. Ha kuehe pyhare katu ñati'û opápeve añembo'e Ña Metéria rehe, lasánima clamóre... ku Ña Metéria ojahayhueteíva ména pio che ahejáta péicha ha'año oiko umi jagua kuarupa kuéraicha... Qué eperanza, che korasô nopremitíri; ha nopremitíri mo'âi voi.

Eulogio — (Todo confundido) Ha la gente, la gente.

Sotera Che akumpríne che obrigación. (Inicia el mutis)

Eulogio — (Suplicante) Ñaha'aromína.

Sotera — (Volviéndose) Uuuuu, nahenduséi, nahenduséi. (Saliendo) Probecito Don Eulogio, probecito anga ko karai.

Eulogio — (Dirigiéndose al nicho) Rehecha porâ niko che Tupâsy ko oikóva, ndachéi niko aheka... Nde niko rehecha avei señor San Perdo, ha nde avei che Santa Catalina... (Juntando las manos) ivaírô Ñandejára ypýpe ko oikóva, ko oikótava katuetei... pembohasa hi'ári, pe kuña kyra ári peteî camión, peteî camión del Estado ha tomano, tomanoite (Cambiando de tono) térâ to lastimá'imi oho ha§uáicha Primeros Auxiliospe ócho diami, opapeve ko Metéria poriahu novena. (Un poco antes de terminar esta escena entra por foro un chico de unos años y mira sorprendido a don Eulogio)

Eulogio — (Fijándose en el chico) Mba'e pio mitâ'i he'iuka chéve nde sy?

Mitâ'i — (Hablando de un tirón) Güen día mba'éichajepa neko'ê ha'e reipotárô ndaje che jokuáinte, ha mba'éjepa re'use reína.

Epifania — (Por foro; chica jovencita entrando) Güen día Don Eulogio.

Eulogio — (Amable) E§uahe, e§uahe eguapy.

Epifania Uje'ímako aju ambota pe okê ha nacherendúi, ha ahendu reñe'ê, ha aike upémarô.

Eulogio Reike, reikénte va'erâ eguapy. (Epifania se sienta y Don Eulogio sale por lateral) Che ra'arô sapy'aite.

Mitâ'i — (Fijándose dentro del nicho) Mokôi tupasÿ ha peteî santo hendyváva voi niko ra'e oguereko.

Epifania — (Levantándose y fijándose en el nicho) Nde rovatavy katu. (Mostrando) Pe isái hovýva ko Tupâsy la limpia hína, ha pe ijykére oîva katu Santa Catalina, ha pe hendyváva San Perdo, nde tovatavy.

Eulogio — (Por donde entró. Pasando una moneda al niño) Tereho erúmo fóforomi pe esquínagui.

Mitâ'i — (Tomando la moneda) Fósforo a séisvapa.

Eulogio Mba'éicha pio rerúta fósforo a seis ko cinco ame'éva ndéve.

Mitâ'i — (Mirando la moneda en la palma de la mano) Nde, añete. (Saliendo) Ndaiporiete güértomi chamígo. (Sale corriendo)

Epifania Iporâ porâ nde santo. (Ponderando) Imposible iporâ pe nde tupâsy áva... ha pe rueda oîva pe ne Santa Catalina ykére niko overapa voi.

Eulogio Imilagro katu.

EpifaniaÂichagua santo porâ pio mba'éicha naimilagro mo'âi. (Exagerando) kitu chîjára... ma'êmína pe llave San Perdo, ha'etéko umi escuelero cajita llave.

Eulogio Ejerure chupe ne menarâ... nemomenda va'erâ mitârusu porâre.

Epifania Ndaipotái voi mitarusu... he'i voi mamá: mitarusúgui mba'eve nerenohe va'erâi, ha hi'ári a§agua lo mitârusu... karai, karaíremante remendáne, he'i voi mamita.

Eulogio — (Entusiasmado) Karai itujá nungávarepa he'i ndéve.

Epifania, — Ituja pero ko itujaiterei'ÿva.

Eulogio Tuja mbarete porâ, ko chéicha.

Epifania Ha upeichaguáre niko nune oimene he'i.

Eulogio Ko cheichaguáre.

Epifania — (Mimosa) Ha mba'e katu piko. (Cambiando de tono) He'ika niko ndéve mamá...

Eulogio — (Amabilísimo) Mba'épa oikotevê... nde sy peteî kuñakaraiete hína.

Epifania — (Ruborosa) He'ika niko ndéve... he'iuka niko ndéve...

Eulogio Eñe'ê, ani retî chehegui.

Epifania Ko... ko... nereime vaietéirôje aipota reipurukámo chupe 200 pesomi. Ha oimérô nde ao rejoheiukasévaje taraha, he'i.

Eulogio Ao ky'a ndarekói, ahora la 200 areko. (Enfático) Ha 300 ha 400 ha 1.000 ave areko... (Confidencial) ndachemboriahuietéko... mbohapy óga arkilámi ku acobrá la diemil peso ku oike katuetei chéve cada me.

Epifania Omombe'u voi niko chéve mamá nderrikoitereiha.

Eulogio Naime vaietéiko. (Pasándole 200 pesos) Eraha chupe... areko hetaikoe la plata... ha na'isâi voi ave la che plata, a lo meno peême §uara.

Epifania — (Admirada) Ehechamíntena mba'eichaitépa pe gente ijapu.

Eulogio Mba'e pio oje'e che rehe.

Epifania Hatâve ita hûgui he'i niko.

Eulogio Japúko umíva, (Pasándole otros dos billetes) erahave mandi chupe kóa.

Epifania — (Tomando el dinero) Néi taraha chupe la cuatrociento, á§a oipota'ÿro niko aru jeýne ndéve Karai Eulogio.

Eulogio Eraha, eraha katu.

Epifania Néi taha. (Sale)

Eulogio — (Siguiéndole) Aníke, aníke peikotevê rei, aníke. (Frente al nicho) Pe hecha niko, pe hecha porâ niko, ha'ekuérante niko che reka... (Entusiasmándose) Metéria rruégo niko kóa, oime va'erâ niko en conversaciónpe hína pe yvága rupi umi santo milagroitándie... Ha Metéria neformidable niko Metéria... Osê ha osê'ÿme ajapukáta ndéve la misa porâ porâ.

Mitâ'i — (Por foro y pasándole la caja de fósforos) Na'ápe la jóforo... Mba'épaje re'use niko oporanduka ndéve mamita.

Eulogio — (Frotándose la mano) Manduvi hû, ere chupe tacheapura manduvi hûme, upéa la oñeconveníva.

Mitâ'i — (Saliendo y volviéndose en seguida) Péina peteî kuñakarai pe okême hína.

Eulogio — (Mirando al cielo) Mba'e tiko Metéria, cheapuraiterei niko... (al nicho) Ere chupe toike... (El niño sale corriendo) Tekotevêta tre cuatro damajuana ogueru chéve la omopu'âva la nde epíritu... ndaikatu mo'âvéima la espíritu cha'îreve aiko. (Fijándose) E, nde pio Ña Mercé, eike, eikéna. (Ña Mercé es una vieja beatona, muy arrebujada en su manto)

Eulogio Mba'e pio Ña Mercé ndererumi, mamo reikóva ra'e reikóvo.

Ña Mercé — (Lloriqueando) Ambyasy, ambyasyetépa ko ojehúva ndéve, neañoite anga niko repyta karai.

Eulogio Hêe, cheño ha nacheñói aveko, vecino porâ areko... ha'e ku kuñakarai, ku Ña Sotéra he'iha katu niko ouse ko'ápe che moirûvo, oñangarekóvo che rehe.

Ña Mercé — (Alarmada) Ku viuda kyra piko, ku...

Eulogio — (Cortándole) Hêe, upéa, upeaite katu.

Ña Mercé — (Levantándose y poniéndose en jarra) Upéa rerúrô niko nemondapa va'erâ.

Eulogio Nahendúvai niko ché umícha ichugui.

Ña Mercé Mondaha niko upéa, nde rerojapa va'erâ niko.

Eulogio Anichéne, anichéne.

Ña Mercé Chéve piko eréta, ko Ña Francisca sái ojeheja va'ekue ombuapu'a ha omoinge ijao ryépe, oñasaingo hágui cércore ikâ ha§ua... ho'o vai vaíre ogueraha ha ompeñá Casa Rosada pe.

Eulogio Ndaroviaichéne che upéa.

Ña MercéChe pio chejapúta ndéve. Ha rerúta pio añete ápe pe tia?

Eulogio Aruse nungáko. (Con picardía) Oime avei ko otro medio ouse nungáva avei... mitakuña peteî, ha ndaivaietéiva.

Ña Mercé — Por Dio Karai Eulogio, ndéve niko noconveníri umíva, nde niko reheka va'erâ peteî kuñakarai tyarô, pe ne rembireko amyrÿi porte iñakâguapýva, ndetujáma niko.

Eulogio Che áñope chetuja... che epíritupe katu.... pe epíritu arekóva que epíritu ha'e, la akâ morotî niko nda ha'éi tujágui, mitâ pyahu oime avei iñakâ morotîmbáva.

Ña Mercé Nde niko oñeconveni peteî kuña iñakâguapýva... ko cheichagua.

Eulogio Nde niko rekuklepáma.

Ña Mercé Nde ere upéa... che de arte múndope... ha hi'ári ajesuheta va'erâ ndéve.

Eulogio — (Indignado) Mba'épio nde reimo'â, che añemongy'áta nde rehe... Chéko kuimba'e ka'avo, chóko karai, karai decente viudo honrado a§aite peve... ha Dio no guarde si Dio quiere, mitakuña porâ térâ kuñatâi mitâme mante ambyekovia va'erâ che rembireko ruego rupi porâ, ipekýva ha mba'e hayvi chéve... ha añeprendéta §uaimi rehe. (Señalando la puerta) Tereho, tereho, esê chéve águi, qué caradura che.

Ña Mercé — (Suplicante) Chemosê pio querido, chemosê pio nde rógagui.

Eulogio — (Furioso) Romosê, tereho, ani apyvoipa nde rehe. (La empuja hacia la puerta)

Ña Mercé — (Saliendo toda llorosa) Repaga va'erâ gueteri la che rehe rejapóva, epaga va'erâ gueteri, hatîái rei va'erâ vaka rati ne akâ ári. (Sale)

Eulogio — (Palpándose la cabeza desesperado) Ipohýietereíva niko upéa... Iñaña ha ipochy ko tia, eguatamína ehecha ko he'íva chéve.

Mitâ'i — (Entrando con un plato, pan con una servilleta que desata sobre la mesa) Ko bifemi jeko oguerahauka ndéve.

Eulogio Ha la manduvimi pio ndererúi.

Mitâ'i Pe kuñakarai... pe ore yke rehegua niko he'í... ndovaléi ho'u Karai Eulogio manduvi, he'i.

Eulogio — (Enojado) Ha mamo pio ha'e oikuaáta, tereho eru la manduvi, pe cheapura manduvípe, manduvi, manduvi, manterei pe'uka chéve manduvi ha'éma kuri.

Mitâ'i — (Saliendo) Heterei ichupe la manduvi che amigo.

(Eulogio arrima una silla a la mesa y se dispone a comer. Por foro aparece Sotera con un baulcito sobre la cabeza)

Eulogio — (Mirándole extrañado) Mba'e pio rejapo reína pe baúl ne akâ ári.

Sotera — (Entrando) Ha ajúma aína.

Eulogio Mba'eupe pio reju.

Sotera Ha'éma niko ndéve ndaheja mo'âi reiko péicha ne año. (Baja el baúl) Che rogajárape ame'éma illave.

Eulogio — (Contento) Mba'e pio oje'éta ñande rehe.

Sotera Ani retî, napenái umi gente juru he'íva rehe.

Eulogio — (Desesperado) Na ñapena mo'âvéima mante niko. (Aparece por foro Panta, sujeto mal encarado, chofer sin trabajo. Tiene la barba crecida y debajo del sombrero de jokey le sale un mechón de pelos que le cae sobre la frente, dándole un aspecto siniestro. Trae sobre el hombro un catre de tijeras y un gran bulto bajo el brazo. Habla con voz imponente)

Sotera Eike Pánta emboguejy. (A Eulogio) Kóa ko hína che compañero... (Amable) Roñangareko porâta nde rehe, Karai Ulóhio...

Panta — (Bajando sus bultos) Salúti Karai... Mba'épa nde porte? (Se acerca al plato y se dispone a comer)

Eulogio — (Señalando a Panta) Kóa pio ou avei opytávo ápe?

Sotera Arúmante niko ani ha§ua umi gente...

Eulogio — (Con autoridad) Che napohenóiri, pehupi hupi pende kachiváche ha tapehomi chéve ko'agui...

Panta — (Masticando el bocado) Mba'epio oñantoha hína ndéve, Karai... Nde trato vaise pio reína orendie.

Sotera — (Suplicante) Ore niko ro me'êma llave ore rogajárape Karai Ulóhio.

Eulogio — (Con energía). Ndaikuaaséi, tapeho ko'águi ha'éma niko kuri...

Panta — (Con calma siniestra) Che ndaha'éi mitâ, reikuaápa... ha hetáma añe'ê ndéve aína. (Echando la mano al cuchillo que lleva en el cinto) Ropytapa ko'ápe, térâpa repyta neño... rejepyso reína nde rete ápeo ha ne akangue katu amo tápia rehe ojeko, haimbiti hína. (Hace ademán de sacar el cuchillo).

Eulogio — (Todo medroso) Pepyta katu pe chemoirûmi, ndavy'aiete chaño. (Por foro aparece Ramírez con una botella bajo el brazo).

Ramírez — (Levantando la botella, triunfante) Arúma katu ndéve...

Eulogio — (Dando un suspiro de desolación) Ramírez, Ramírez chamígo, naikotevêvéima á§a che pe ne pohâ rehe.

Elaborado por Julia E. Moreno - © www.guaranirenda.com - 2003

Péva mboyvegua - Página anterior Péva riregua - Página siguiente

Inicio ] Historia ] Fonología ] Gramática ] Antología ] Dichos ] Fotografías ] Enlaces ] Autores ]